زنگ خطر! افزایش چشمگیر مرگ‌و‌میر زنان

خواهرم گریه می کند، گریه ای بیصدا … چشم هایش قرمز شده و ورم کرده، چانه اش می لرزد، با دستمال بینی اش را پاک می کند، و اشکش را رها می سازد که آرام روی گونه هایش می ریزد. 

از وقتی که فهمیده، اشکش بند نمی آید … و بیصدا گریه می کند. 

حرف های ما را که در اطراف او هستیم نمی شنود یا در او تاثیری ندارد. حتی نگاهش از ما دور است. گویا هیچ کسی یا چیزی را بیرون از خودش نمی بیند… نگاهش به هیچکس نیست، به درون خودش است و می خواهد واقعیت بیرحمی را که درون او رشد می کند از مقابل خودش کنار بزند، و نمی تواند. 

پس از مدتی سکوت، به آرامی می گوید “باورت میشه، روز تولدم فهمیدم!” 

خواهرم روز تولد چهل سالگی اش دریافت که سرطان پستان دارد. 

یک غده کوچک زیر پستان چپ او رشد کرده بود. 

اکنون پس از چند هفته و در طی دو عمل جراحی، غده سرطانی و تعداد زیادی از غدد لنفاوی زیر بغل او از بدنش خارج شده و او دوره های شیمی درمانی و پرتو درمانی را بزودی آغاز خواهد کرد. خواهرم خوشبختانه این شانس بزرگ را داشته است که در مراحل اولیه متوجه غده سرطانی شده و به شهادت آمار و گفته پزشکان معالج، شانس معالجه و درمان او نزدیک به صددرصد است.

خواهر من جزو آن دسته اقلیتی از زنان مبتلا به سرطان پستان است که به موقع متوجه بیماری خود شده و نجات خواهند یافت. متاسفانه اکثر زنان ایرانی بسیار دیر متوجه بیماری خود می شوند و واقعیت تکان‌دهنده برای آنان چندان خوشایند نیست! این زنان قربانی بی توجهی نسبت به این بیماری شده و هنگامی به بیماری خود پی می برند و در پی درمان آن بر می آیند که دیر شده است…

تاسف بارتر اینکه آمار این زنان حتی مشخص نیست و کسی نمی داند دقیقا چه تعداد از زنان ما مبتلا به سرطان پستان هستند یا سالیانه از این بیماری می میرند. فقط می دانیم که سرطان پستان شایعترین سرطان درمیان زنان است، و شیوع این بیماری در ایران بسیار بیشتر از دیگر کشورهاست!

سرطان پستان آرام و بیصدا در جامعه ما می خزد و مرگ را از درون در بدن بسیاری از زنان ایرانی رشد می‌دهد و آنان را با دردی جانکاه از پای در می آورد. 

این قربانیان بیصدا می میرند بدون اینکه آماری از مرگ آنان منتشر شود.

دریغا … این زنان می میرند از مرگی که قابل پیشگیری است! سرطان پستان در مراحل اولیه قابل درمان است! 

مهمترین عامل مرگ ومیر در زنان 

سرطان پستان مهم‌ترين عامل مرگ در زنان است و شايعترين مرگ زنان بين سنين 35 تا 55 سالگي است به نحوي كه 11 درصد زنان مبتلا به سرطان پستان هستند.(1) در واقع، سرطان پستان يك مشكل فراگير در همه‌ي دنياست و شایع‌ترین نوع سرطان درمیان‌ زنان است(2) به طوری که از هر 9 زن يك نفر به سرطان پستان دچار مي‌شوند.(1) 

البته چنانچه خواهیم دید، رقم واقعی مبتلایان به سرطان پستان در کشورمان به احتمال بسیار قوی بیش از «از هر 9 زن یک نفر» است. در هر صورت آمار ارائه شده در کشور حاکی از جدی بودن میزان مرگ و میر زنان از این بیماری است و متاسفانه نشان از جدی تر شدن مساله و رشد میزان مرگ و میر دارد. به گفته مسئولان و کارشناسان بهداشت و درمان:

• سن شیوع سرطان پستان در ایران یک دهه جوانتر از سایر کشورهاست.(3) 

• در انستيتوكانسر بيمارستان امام خميني (ره) تهران كمترين سن مراجعه بيماران ‌١٥ و بالاترين آنها ‌٨٥ سال بوده است. (4) 

• رايج‌ترين بيماري بدخيم در بانوان و يك چهارم كل بدخيمي‌ها در زنان بيماري سرطان سينه است كه در طول سه دهه گذشته اين بيماري روند رو به رشدي داشته است.(2)

گمانه زنی بجای آمار

در کشور ما هنوز زنگ خطر این بیماری به صدا در نیامده است و دلیل اصلی آن این است که آمار کافی و دقیق درباره این بیماری به جامعه ارائه نمی شود. در بهمن ماه سال 1383 اعلان شد که بانک اطلاعاتي بيماريهاي پستان ، با هدف نگهداري اطلاعات بيماران و تشخيص به موقع و صحيح بيماري ، ايجاد مي شود.(5) اما متاسفانه هنوز از یافته های این بانک اطلاعاتی خبری نیست. از این رو آماری که در مورد میزان ابتلا به سرطان پستان و نرخ بقای بیماران در ایران وجود دارد، نه تنها ناکافی بلکه نادقیق و نادرست است. به بیان دیگر، آمارها بیشتر از روی گمانه زنی و تخمین براساس داده های جهانی است، تا پژوهش و شمارش مستقیم. از این رو، گاه آمارهای متناقض در زمینه میزان ابتلا به بیماری به چشم می خورد. 

به عنوان نمونه، دکتر شیرین کاویان‌پور، كارشناس ارشد اداره مادران وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، در سال 1380 اعلام می دارد که از هر 9 زن يك نفر به سرطان پستان دچار مي‌شوند.(1) از سوی دیگر، دکتر کاویانی دبير علمي همايش دو روزه تازه‌هاي سرطان پستان ــ كه در اواخر سال 1383 توسط جهاد دانشگاهي واحد علوم پزشكي تهران برگزار شد ــ در این همایش اعلام می دارد که “ايران از لحاظ آمار ابتلا به سرطان پستان در ريسك متوسط قرار دارد و تقريباً از هر 10 زن ايراني يك نفر به اين بيماري مبتلا مي‌شود.”(6) این در حالی است که دكتر فاطمه اصفهاني انكولوژيست و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي در همان ماه اعلام می دارد که “سن ابتلا به سرطان پستان در كشور 10 سال كاهش يافته است.”(7) و دکتر محمد علي محققي جراح سرطان و عضو هیئت علمی دانشگاه چهار ماه بعد هشدار می دهد که “طي سه دهه گذشته سرطان سينه روند رو به رشدي داشته است.”(8)

در نبود آمار کافی و دقیق، متاسفانه جامعه ما هنوز هشدار و زنگ خطر را در مورد بیماری سرطان پستان باور ندارد. حتی گاه برخورد عمومی نسبت به این بیماری خوش بینانه است. در شماره ژانویه 2003 مجله زنان در گزارشی با عنوان «چرا من؟» درباره سرطان پستان می خوانیم که “سرطان پستان شايع‌ترين نوع سرطان در زنان است. در امريكا، سالانه حدود 200 هزار مورد جديد سرطان پستان گزارش مي‌شود. اين رقم احتمالاً در مملكت ما به مراتب پايين‌تر است.” البته این رقم در کشور ما پایین تر است زیرا که جمعیت کشور ما کمتر از یک سوم جمعیت کشور امریکاست. اما آیا نرخ ابتلا به این بیماری نیز در کشور ما کمتر است؟ با توجه به اینکه “سن شیوع این بیماری در کشور ما یک دهه جوانتر است، و سن ابتلا به كانسر پستان در بيماران مراجعه كننده به مراكز ما به مراتب كمتر از سن شايع كانسر ( سرطان) پستان ذكر شده در منابع خارجي است” (9) می توان حدس زد که نرخ ابتلا به این بیماری در کشور ما به مراتب بیشتر است.

آمار تخمینی: زنگ خطر!

با توجه به واقعیت های موجود که 

• سن شیوع این بیماری در ایران یک دهه جوانتر از سایر کشور هاست، 

• و خطرابتلا به سرطان پستان با بالا رفتن سن افزایش می یابد،

می توان نتیجه گرفت که در کشور ما نرخ ابتلا به این بیماری بیشتر از دیگر کشورهاست. 

انجمن سرطان امریکا آمار دقیقی از شیوع این بیماری در این کشور دارد، و بر طبق آماری که ارائه می دهد، از هر هفت زن در امریکا یک نفر به سرطان پستان مبتلا می شود. این احتمال برای زنی تعریف می شود که امروز متولد می شود و 85 سال سن خواهد کرد. بدین ترتیب نرخ ابتلا به این بیماری در کشورهایی که انتظار عمر بیشتر است، رقم بالاتری دارد زیرا که میزان ابتلا به بیماری در سنین بالا افزایش می یابد. انجمن ملی سرطان در امریکا پیش بینی می کند که درمیان زنان زیر 40 سال در این کشور از هر 235 نفر یک نفر، و درمیان زنان زیر 60 سال، از هر 23 نفر یک نفر، و از بین زنان زیر 80 سال، از هر ده نفر یک نفر به این بیماری مبتلا خواهد شد. از آنجاییکه شیوه زندگی و انتظار عمر و بسیاری عوامل دیگر در ایران و امریکا تفاوت دارد، نمی توان رقم ابتلای «از هر هفت زن یک نفر در طول عمر» را در مورد ایران بکار بست، اما با توجه به اینکه سن شیوع این بیماری در امریکا دهه پنجاه زندگی زنان است، و در ایران سن شیوع این بیماری در زنان در دهه چهل آغاز می شود، می توان حدس زد که در ایران در هر گروه سنی درصد بیشتری از زنان به این بیماری مبتلا می شود.

انجمن سرطان امریکا ، در سال 2001، در میان جمعیت کل 280 میلیون نفری این کشور، 192 هزار مورد بیماری سرطان پستان و بیش از 40 هزار مورد مرگ و میر گزارش داده است. اگر در جمعیت 70 میلیونی ایران، نرخ ابتلا و مرگ و میر حتی نصف این میزان باشد، ما بایستی شاهد حدود 24 هزار مورد ابتلا به بیماری، و 5 هزار مورد مرگ و میر در سال باشیم. اما آماری که توسط کارشناسان کشور ارائه می شود، نه تنها ناقص بوده و به میزان مرگ و میر اشاره ای ندارد، بلکه در مورد میزان ابتلا نیز بسیار خوش بینانه به نظر می رسد. به گفته دكتر ماندانا ابراهيمي، مديرگروه پژوهشي بيماريهاي پستان جهاد دانشگاهي علوم پزشكي تهران، “به علت نبود مركزي در مورد ثبت سرطان در كشور آمار دقيقي از ميزان مبتلايان وجود ندارد ولي گمان مي‌رود حدود 12 هزار زن مبتلا به سرطان پستان در كشور وجود داشته باشند.”(10) این در حالی است که بر طبق برآورد معاون دارو و درمان دانشگاه علوم پزشكي تهران “به طور تخمين حداقل ‌٧ هزار و ‌٤٣٦ مورد جديد سرطان پستان در سال ‌٧٧ در كل كشور بروز كرده است.”(2) 

تشخیص دیررس: مرگ بیمار!

نکته ای که عمیقا نگران کننده است، میزان پیشرفت سرطان در هنگام تشخیص بیماری است. در امریکا بیش از نیمی از زنان که در سن شیوع ابتلا به سرطان سینه قرار دارند، به ماموگرافی دسترسی داشته و به طور مرتب مورد غربالگری قرار می گیرند، و با این وجود میزان مرگ و میر در میان بیماران سرطان پستان بدین حد است. حال اگر کشور خودمان را در نظر بگیریم که غربالگری هنوز به شکل گسترده انجام نمی شود و “اكثر بيماران در مراحل پيشرفته‌ي سرطان پستان به پزشك مراجعه مي‌كنند”(12)، می توان حدس زد که نرخ مرگ و میر ناشی از سرطان پستان تا چه حد بیداد می کند. از همین رو، دكتر ظفرقندي رييس سازمان نظام پزشكي كشور و رييس دانشگاه علوم پزشكي تهران، ضمن بیان اینکه” سرطان پستان در بين زنان بسيار شايع است ” اعلام می دارد که “متاسفانه 70 درصد زنان مبتلا به سرطان پستان، در مراحل پيشرفته كه درمان قطعي براي بيمار وجود ندارد، به پزشك مراجعه مي‌كنند.”(13) 

واقعیت بسیار دردناک همین است که هفتاد درصد زنان مبتلا به سرطان پستان در مدت زمان کوتاهی پس از تشخیص بیماری جان می سپارند، در حالیکه این بیماری قابل پیشگیری است، و با تشخیص زودرس قابل درمان است! 

نکته مهم دیگر در مورد آمار مربوط به سرطان پستان، پیگیری میزان تاثیر روش های معالجه در درمان بیماران و میزان افزایش طول عمر بیماران است. در طرح های پژوهشی-درمانی، بیماران حداقل به مدت 5 سال مورد پیگیری قرار می گیرند که متاسفانه “در طرح‌هاي تحقيقاتي ايراني پيگيري بيش از يك تا دو سال، بسيار نادر است و آن هم ناشي از جاي نيفتادن فرهنگ پژوهش در كشور است.”(15) برای اولین بار در زمستان سال 1380 اعلام شد که “در يك طرح پژوهشي با 110 بیمارشرکت کننده، تعيين ميزان درجه بدخيمي،‌ بقا و طول عمر مبتلايان به سرطان پستان پس از جراحي در انجمن پرتو درماني سرطان بررسي مي‌شود.” (15)

درمان سرطان پستان

سرطان پستان در صورتی که به موقع تشخیص داده شود، کاملا قابل درمان است. احتمال درمان بیمار با سرعت تشخیص پس از بیماری افزایش می یابد و در صورت تشخیص زودرس در مراحل اولیه بیماری، شانس درمان بیمار نزدیک به صددرصد است. از همین رو شناخت بیماری در مراحل اولیه دارای اهمیت حیاتی است و بهترین راه مقابله با سرطان پستان، تشخیص به موقع آن است. سازمان بهداشت جهانی (WHO) در مورد مبارزه با سرطان پستان غربالگری و تشخیص زودرس را توصیه کرده و بر آموزش زنان در مورد این بیماری و شیوه های خودآزمایی پستان تاکید می کند. راههای شناخت بیماری در مراحل اولیه به طور عمده آزمایش سینه، از طریق خودآزمایی یا معاینه بالینی، و ماموگرافی هستند.

خودآزمایی پستان بویژه دارای اهمیت فراوان است زیرا که متاسفانه اين سرطان در مراحل اوليه هیچ علامتي حتي درد ندارد. بنابراين معاينات مكرر و ماهيانه توسط خود بيمار توصيه مي‌شود.(14) همچنین، متخصصان سرطان و بهداشت زنان در سراسر جهان در این امر هم عقیده هستند که ماموگرافي عامل مهمي در افزايش تشخيص سرطان پستان مي‌باشد. دکتر کاویانی، از متخصصین و کارشناسان بهداشت زنان و سرطان پستان عقیده دارد که “چنانچه سيستم بهداشتي در ايران ]را[ نسبت به اين مساله حساس كنيم و پزشكان نيز بتوانند خوب تشخيص دهند و سيستم ماموگرافي درهمه جاي كشور در دسترس مردم باشد قطعاًً از ميزان مرگ ومير ناشي از اين بيماري كاسته مي‌شود.”(5) پس باید پرسیدمسئولان کشور چه اقدامی برای حساس کردن پزشکان و آموزش روش های خود آزمایی به زنان انجام داده یا می دهند؟ 

آیا سمینارهایی که درباره تازه های سرطان پستان انجام می شود، حساسیت جامعه پزشکی ایران را نسبت به سرطان پستان افزایش می دهد؟ چه تعداد از پزشکان ایرانی و بویژه پزشکان متخصص زنان و زایمان زنگ خطر جدی سرطان پستان را در می یابند؟ روش های معاینه بالینی برای تشخیص سرطان پستان تا چه میزان در کشور انجام می گیرد؟

گذشته از حساس سازی جامعه پزشکی، آموزش همگانی در باره تشخیص بموقع سرطان دارای اهمیت است. آموزش عمومی درباره شیوه های خودآزمایی پستان به زنان، گذشته از طریق عملی و معاینه بالینی توسط پزشک، از راه نمایش فیلم و یا به شیوه تصویری از طریق بروشور امکان پذیر است. در ايران، اولين بار در شهریور ماه سال 1382، فيلم «معاينه پستان براي پيشگيري از بيماري سرطان» با همكاري انجمن حمايت از بيماران سرطاني و بيمارستان ايرانشهر براي زنان بطور رایگان به نمايش گذاشته شد. (16) طبیعی است که نمایش یک فیلم در شهر تهران پاسخگوی نیازهای آموزشی زنان ما نیست! این امر نشاندهنده این است که اقدامی آغاز شده است، اما هنوز تلاشی جدی برای رساندن آموزش به زنان صورت نگرفته بلکه برای معدود زنانی که در شهر تهران آگاهانه و فعالانه بدنبال کسب اطلاعات در این زمینه می باشند، امکان نمایش فیلم می تواند موجود باشد.

خوشبختانه به همت جهاد دانشگاهی، از سال 1374 بروشور های آموزشی درباره روش های خودآزمایی برای زنان در ایران تهیه شده و مورد استفاده قرار می گیرد، اما همه این اقدامات نسبتا جدید بوده و گستره پوشش آنها هنوز به میزان کافی نرسیده است. حتی آماری نیز درباره تعداد زنانی که دراینباره آموزش می بینند، منتشر نشده است.

برخی اقدامات محلی در مورد غربالگری نیز آغاز شده است، اما از اقدامات گسترده و سیستماتیک که همه زنان کشور را پوشش دهد هنوز خبری نیست. سال گذشته ماموگرافی برای سی هزار زن فرهنگی در شهر تهران انجام پذیرفت. (18) در سال 1382، دكتر زرين‌تاج كيهاني مشاور وزير بهداشت در امور زنان اعلام کرد که “در سال گذشته 25 درصد بودجه كليه سازمانهاي مختلف كشور به امور فرهنگي و اجتماعي زنان اختصاص يافته است، و با استفاده از اين بودجه پروژه‌اي در ارتباط با مساله سرطانهاي پستان و مقايسه روشهاي بررسي آن در سطح كشور در حال انجام است و كساني كه در اجراي اين پروژه مشاركت دارند به صورت رايگان ماموگرافي مي‌شوند.” (17) اما این پرسش باقی می ماند که اینگونه غربالگری های موضعی چند درصد از زنان کشور را می تواند پوشش دهد؟ چه زمانی مسئولان کشور می خواهند برای سلامت زنان سرمایه گذاری کنند و ماموگرافی را برای همه زنانی که در سن شیوع سرطان پستان قرار دارند، قابل دسترس سازند؟

واقعیت این است که کلیه اقدامات انجام شده بشدت ناکافی است و وضعیت موجود بسیار نگران کننده به نظر می رسد. به گفته دکتر کاویانی، دبير علمي همايش دو روزه تازه‌هاي سرطان پستان، ” تا زمانيكه كه يك پروتكل علمي براي كنترل اين بيماري در ايران معرفي نشود شاهد افزايش مرگ و ميز زنان ناشي از سرطان سينه خواهيم بود.”(5) 


(1)دكتر شيرين كاويان پور كارشناس ارشد اداره مادران وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي و جراح و متخصص زنان و زايمان، گفتگو با ایسنا، کد خبر: 00709 – 8012

(2) دكتر محمدعلي محققي معاون دارو و درمان دانشگاه علوم پزشكي تهران در چهاردهمين سمينار سالانه‌ي تومورهاي پستان، ایسنا، کد خبر: 00127 – 8108 

(3) دكتر احمد كاوياني ، معاون پژوهشي جهاد دانشگاهي دانشگاه علوم پزشكي تهران در گفتگو با ایسنا، کد خبر: 00709 – 8012 

(4)تحقیق زير نظر دكتر محققي معاون دارو و درمان دانشگاه علوم پزشكي تهران و رئيس انستيتو كانسر مجتمع بيمارستاني امام خميني، ایسنا، کد خبر: 02586 – 7908

(5) ایسنا، واحد علوم پزشکی ایران، كد خبر : 138311-48

(6) ایسنا، کد خبر: 02641 – 8312 

(7)ایسنا، کد خبر: -05842 – 8312

(8) دكتر محمد علي محققي جراح سرطان در گفت‌وگو با ایسنا، کد خبر: 03065 – 8403

(9) نتايج يك تحقيق پزشكي باعنوان ” بررسي پنج ساله كانسر پستان در بيمارستان شهيد رجائي بابلسر”، ایسنا، کد خبر کد خبر: 01648 – 8206 

(10)ایسنا، کد خبر: 03354 – 8210

(11)ایسنا، کد خبر 8304-00430:

(12) یافته های تحقیق در شهر تهران در انستيتو كانسر، ایسنا، کد خبر: 00127 – 8108

(13) ایسنا، کد خبر: 05247 – 8101

(14) دكتر شهلا چايچيان متخصص بيماريهاي زنان و زايمان و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي آزاد اسلامي در گفت‌وگو با ایسنا، کد خبر: 04605 – 8201

(15) ایسنا، کد خبر: 03514 – 8010

(16) ایسنا، کد خبر: 02728 – 8206

(17) ایسنا، کد خبر: 10469- 8205

(18) ایسنا، کد خبر: 00430 – 8304