نگاهی به وضعیت حقوق جنسی در ایران
حقوق جنسی حقوق بشر است-۴
بخش های پیشین این مطلب را می توانید در اینجا بخوانید:
قوق جنسی حقوق بشر است (1) – حجاب اجباری: نفی هویت جنسی و یکپارچگی شخصیت زن
حقوق جنسی حقوق بشر است (2) – در دفاع از حجاب اختیاری و نقد برهنگی
حقوق جنسی حقوق بشر است (3) – حقوق جنسی چیست؟
آدينه ٣۰ بهمن ۱٣۹۴ – ۱۹ فوريه ۲۰۱۶
در بخش پیشین از این گفتار درباره حقوق جنسی*، به سیر دگرگونی دفاع از حقوق جنسی و تاریخچه تعریف آن پرداخته شد و تعریف سازمان بهداشت جهانی از حقوق جنسی ارائه شد(1). در اینجا با استفاده از تعریف سازمان بهداشت جهانی از حقوق جنسی، نگاهی گذرا به وضعیت حقوق جنسی در ایران می اندازیم تا کارنامه جمهوری اسلامی را در این زمینه ببینیم.
حکومت جمهوری اسلامی ایران در زمینه سیاست گذاری و فرهنگ سازی برای حقوق جنسی بشدت کم کاری کرده، و افزون بر آن، همه ی ابزارهای سیاسی و حقوقی و اجتماعی و مذهبی و تبلیغاتی را بکار گرفته تا دسترسی به این حقوق را محدود کند و حتی با وضع قوانین و مقررات برعلیه حقوق جنسی، بطور رسمی به نقض حقوق بشر شهروندان می پردازد.
از سوی دیگر، در زمینه زیرساخت سازی برای شبکه های بهداشت و درمان در سراسر کشور گام های جدی برداشته شده و برای حق دسترسی به بالاترین استاندارد سلامتی (از جمله سلامت جنسی) پیشرفت های چشمگیری صورت گرفته که برخی از آنها به تشویق و یا با همکاری سازمان بهداشت جهانی و یونیسف بوده است.
در پایین به بررسی وضعیت تک تک حقوقی که سازمان بهداشت جهانی به عنوان حقوق جنسی تعریف کرده می پردازیم.
• حق برابری و نبود تبعیض
نبود حق برابری و تبعیض علیه دختران و زنان در قانون خانواده موضوع اعتراض بسیاری از زنان و کمپین یک میلیون امضا بوده است. این نابرابری از سویی باعث شده بسیاری از دختربچه ها به عنوان “عروس” و در چارچوب قانونی از کودکی و حق عاشق شدن و عشق ورزیدن و انتخاب همسر محروم شوند، و از سوی دیگر بسیاری از زنان تحصیلکرده از ازدواج خوددداری کرده و از حق خود برای تشکیل خانواده و بچه دار شدن استفاده نکنند.
نزدیک به 17 درصد از دختربچه های ایرانی کودکی را به طور کامل تجربه نمی کنند و پیش از رسیدن به سن 18 سالگی به اصطلاح”عروس” می شوند، بخوان به بردگی جنسی داده می شوند. نزدیک به 3 درصد آنها پیش از سن 15 سالگی “عروس” می شوند.(2)
اصولا هیچ قانونی برای حمایت از حقوق شهروندی همجنسگرایان در ایران وجود ندارد. آنان و برخی تراجنسی ها که امکان فرار از کشور را دارند به خارج از کشور مهاجرت می کنند.
• حق رهایی از شکنجه یا رفتار بیرحمانه، غیرانسانی و تحقیرآمیز
قانون در ایران نه تنها این حق را برای شهروندان تضمین نمی کند، بلکه به عکس، شکنجه یا رفتار بیرحمانه، غیرانسانی و تحقیرآمیز را برای زنان و دختربچه ها قانونی کرده و از اجرای آن حمایت می کند.
“عروس” کردن دختربچه ها شدیدترین شکنجه، رفتار بیرحمانه، غیرانسانی وتحقیرآمیز علیه زنان است و هیچ کسی در اجرای آن مجرم شناخته نمی شود. خشونت خانگی که به کشتار و شکنجه زنان و گاه حتی به خودسوزی و خودکشی و شوهرکشی می انجامد، هیچگاه بطور رسمی جرم انگاری نشده است. دولت هنوز هیچ پناهگاه امنی برای زنان و دخترانی که از خشونت خانواده فرار می کنند نساخته است.
قتل های ناموسی هنوز در کشور ایران جرم انگاری نشده و هیچ مجازات رسمی برای آن وجود ندارد. هنوز حتی آمار رسمی در اینباره جمع آوری نشده یا منتشر نمی شود.
حکومت جمهوری اسلامی سن مسئولیت کیفری دختران را 9 سال قمری و سن ازدواج رسمی را 13 سال تعیین کرده است. یعنی حکومت نه تنها هیچ گامی برای حق رهایی از شکنجه یا رفتار بیرحمانه، غیرانسانی و تحقیرآمیز علیه زنان برنمی دارد، بلکه آن را بطور رسمی و قانونی تجویز می کند و جا را برای “عروس” کردن دختربچه ها و نیز مجازات های وحشیانه تا حد اعدام علیه رفتار جنسی “نامشروع” باز می گذارد.
• حق داشتن حریم خصوصی
قوانین جمهوری اسلامی حریم خصوصی را محترم نمی شمارد و هرگونه بروز جنسانگی (sexuality) را قدغن کرده است. زنان تقریبا هیچ حریم خصوصی ندارند: لباس پوشیدن از سر تا نوک پا که حتی شامل رنگ لباس نیز می شود، آرایش چهره، رفت و آمد با جنس مخالف و … همه این موارد که حریم خصوصی شمرده می شود در جمهوری اسلامی قانون و مقررات ویژه دارد که در صورت عدم رعایت آنها، پیامدهایی چون تحقیر دربرابر همگان از سوی نیروهای ویژه، دستگیری، جریمه مالی و مجازات و حتی از دست دادن موقعیت تحصیلی، حرفه ای و شغلی گریبانگیر زنان می شود.
وضعیت همجنسگرایان به مراتب از زنان دشوارتر است.
• حق دسترسی به بالاترین استاندارد سلامتی (از جمله سلامت جنسی) و امنیت اجتماعی
وضعیت بهداشت و دسترسی به امکانات پزشکی برای همگان بطور چشمگیری پس از انقلاب پیشرفت داشته است. خوشبختانه خدمات بهداشتی و درمانی برای بارداری، زایمان و نوزادان پیشرفت چشمگیر داشته و نرخ مرگ و میر مادران و نوزادان در چند دهه اخیر بشدت کاهش یافته و امید می رود که این روند کاهش ادامه یابد.
نگاهی به وضعیت زنان ایرانی در این زمینه نشان می دهد که چگونه قوانین جمهوری اسلامی بخشی از این حقوق را همانطور که در قانون اساسی جمهوری اسلامی آمده** تضمین می کند، و در همان حال بخشی دیگر از این حقوق را آشکارا و حتی با وضع قانون و مقررات ویژه با منظور مشخص زیر پا می گذارد. بیایید نگاهی به آمار جمع آوری شده توسط نهادهای سازمان ملل، بانک جهانی، سازمان مرکزی اطلاعات امریکا، و پژوهشگران ایرانی بیندازیم و آمار (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) و نمودارها (5) را در زمینه های گوناگون پیشرفت ها و کم کاری ها ببینیم.
• 99 درصد جمعیت کشور به آب بهداشتی دسترسی دارند.
• 95 درصد جمعیت به فاضلاب بهداشتی دسترسی دارند.
• 98 درصد کودکان ایمن سازی (واکسیناسیون) برای سرخک، فلج اطفال، دیفتری، کزاز و سیاه سرفه می گیرند.
• 98 درصد زنان باردار دست کم یک ویزیت پزشکی دارند.
• 97 درصد زایمان ها با کمک پزشک و ماما انجام می گیرد.
• امید به زندگی از 55 سال (در سال 1980) به 74 سال (در سال 2012) رسیده است.
• نرخ مرگ و میر مادران در ایران برابر با این نرخ در امریکا و 21 در 100 هزار نفر است. (برای مقایسه: این رقم در ترکیه 20 و در پاکستان 260 است. کمترین نرخ 2 و بیشترین نرخ 2054 به ترتیب از آن استونی و سودان جنوبی است.)
• نرخ مرگ و میر نوزادان کاهش چشمگیر یافته و از 76 در هزار (در سال 1980 ) به 14 در 1000 (درسال 2013) رسیده است. (برای مقایسه: این رقم در ترکیه 17 و در پاکستان 69 است. کمترین نرخ 2 و بالاترین 107 به ترتیب از آن لوگزامبورگ و سیرا لئون است. )
• تا پیش از تصویب قانون افزایش جمعیت، 79 در صد زنان به وسایل پیشگیری از بارداری دسترسی داشته اند.
اما هنوز جای رشد و پیشرفت بسیار وجود دارد. سهم بودجه بهداشت و درمان از درآمد ناخالص ملی افزایش داشته اما وجود فراوان نهادهای سمن و نیکوکاری در زمینه درمان نشان می دهد که این رقم بس جای رشد دارد. افزون بر آن، اکنون:
• نرخ زایمان در میان دختران 15 تا 19 ساله 31 در هزار است.
• حدود 31 درصد جمعیت ایران در روستاها زندگی می کنند اما هنوز 60 درصد مرگ و میر کودکان زیر 5 سال در روستا رخ می دهد.
• دولت با پیش گرفتن سیاست افزایش جمعیت، دسترسی به وسایل پیشگیری از بارداری را بشدت محدود کرده و پیشگیری از بارداری با استفاده از جراحی برای زنان و مردان ممنوع شده است. در این میان بیشترین آسیب به قشر محروم جامعه خواهد رسید.
• سقط جنین تنها در صورت ضرورت پزشکی و با اجازه رسمی امکان پذیر است و دسترسی به سقط جنین بهداشتی برای همگان وجود ندارد.
• بیماری های آمیزشی و از جمله ایدز در کشور رو به افزایش است (7)(8) و نبود برنامه های آموزشی و سیاست های نادرست حکومتی مانند محدودسازی گفتمان جنسی و جرم انگاری رفتارهای جنسی به این مساله دامن می زند. نکته مهم در پیامد سیاست افزایش جمعیت دولت اینست که کاندوم تنها برای پیشگیری از بارداری نیست، بلکه برای پیشگیری از انتقال بیماری های آمیزشی نیز بکار گرفته می شود. آنچه که سیاست افزایش جمعیت با زور به مردم تحمیل می کند، تنها بارداری های ناخواسته نیست، بلکه افزایش بیماری های آمیزشی نیز هست. و باز هم قشر محروم جامعه است که بیشتر از همه قربانی چنین سیاست هایی خواهد شد.
• میزان مرگ و میر از سرطان پستان بشدت رو به افزایش است.(9)
امنیت اجتماعی برای بسیاری از زنان و دختربچه هایی که در خانه احساس امنیت می کنند و خود را قربانی خشونت خانگی و آزار جنسی می یابند، وجود ندارد زیرا که بیرون از خانه هیچ خانه امن و پناهگاه اجتماعی برایشان ساخته نشده و از همین روست که خودکشی و خودسوزی و شوهرکشی به عنوان آخرین راه حل برای بسیاری از قربانیان هنوز ادامه دارد.
• حق ازدواج و بنانهادن خانواده و ازدواج کردن با اختیار و رضایت کامل دو همسر، و برابری در دوران ازدواج و برابری در پایان دادن به ازدواج
شرم آور است که 10 درصد دختران 15 تا 19 ساله عروس بچه هایی هستند که باردار شده و یا زایمان هم کرده اند.(5)
“عروس” کردن نقض کامل همه این حقوق برای آن دسته از دختران است که از کودکی قربانی فقر و نادانی خانواده می شوند. متاسفانه حکومت جمهوری اسلامی نه تنها از حقوق دختربچه ها در این زمینه هیچگونه دفاعی به عمل نمی آورد، بلکه با خودداری از تعریف افراد زیر 18 سال به عنوان کودک به آن حالت رسمی و قانونی می بخشد و از تجاوزگر حمایت می کند و در همان حال با وضع قوانین ویژه، دیگران را نیز از دخالت و نجات دختربچه ها منع می سازد.
هرساله “ازدواج” قانونی هزاران دختربچه در حالی صورت می گیرد که “عروس”بچه هنوز از مفهوم رابطه جنسی آگاهی نیافته است. پس از ازدواج نیز معمولا رابطه برابر وجود ندارد و تصمیم گیری برای فعالیت یا عدم فعالیت جنسی با شوهر است. چه بسا زنانی که نخستین تجربه شان از فعالیت جنسی تجاوز شوهر در شب زفاف است.
• حق تصمیم گیری درباره تعداد و فاصله فرزندان
حکومت جمهوری اسلامی ایران به خود اجازه می دهد که در رابطه با سیاست های کنترل یا رشد جمعیت، در تصمیم گیری زنان برای داشتن یا نداشتن و زمان داشتن فرزند دخالت کند. اکنون که حکومت سیاست رشد جمعیت را در پیش گرفته، تصمیم گرفته که ابزار پیشگیری از بارداری را در اختیار خانواده ها قرار ندهد تا زنان را مجبور به بارداری کند. بارداری ناخواسته خواه ناخواه به رشد مرگ و میر مادران و نوزادان نیز خواهد انجامید چرا که قشر فقیر جامعه که خاستگاه عروس بچه هاست که کمترین آمادگی جسمانی و آمادگی برای بارورشدن و بچه دار شدن را دارند، بیشترین قربانیان مرگ و میر مادران در هنگام زایمان و نیز مرگ و میر نوزادان و کودکان زیر 5 سال را خواهد داشت.
حکومت حق دارد درباره سیاست کاهش یا رشد جمعیت تصمیم گیری کند، اما شیوه اجرای سیاست نباید با زور باشد، بلکه می تواند تشویقی باشد، مانند دادن جایزه و وام، فراهم ساختن مهد کودک مجانی یا ارزان قیمت برای نوزادان و کودکان پیش دبستانی، مرخصی بچه داری برای مادران و پدران، امکان دورکاری یا نیمه کاری برای مادران و پدران. مجبور کردن جوانان به بچه دار شدن از راه ندادن و گران کردن وسایل پیشگیری دخالت مستقیم در حق تصمیم گیری فرد و محروم ساختن جوانان از حقوق جنسی شان است.
تا پیش از آنکه سیاست اخیر افزایش جمعیت تصویب شود، 79 درصد زنان کشور به وسایل پیشگیری از بارداری دسترسی داشتند. بنیان بین المللی تنظیم خانواده در ایران دو دهه پیش از انقلاب آغاز بکار کرده و برنامه تنظیم خانواده در تامین وسایل پیشگیری از بارداری برای زنان نقش عمده ای بازی می کرد. با چرخش سیاست دولت به سوی افزایش جمعیت، این برنامه نام خود را به “انجمن سلامت خانواده” تغییر داده که از آن انتظار خدمات تنظیم خانواده نرود(10).
• حق دسترسی به اطلاعات و آموزش
بسیاری از دختربچه ها هنوز آموزش کافی و مناسب درباره قاعدگی نمی بینند. عروس بچه ها تا شب زفاف یا اولین تجاوز رسمی هیچگونه آموزش جنسی ندیده اند. بخش عمده جوانان با آنکه رابطه جنسی پیش از ازدواج را تجربه می کنند اما آگاهی کافی درباره پیشگیری از بیماری های آمیزشی و بارداری ناخواسته ندارند.
همجنسگرایان و تراجنسی ها بدون آموزش کافی و دسترسی به اینترنت نمی دانند جنسانگی خود را چگونه توجیه کنند، بدون آگاهی کافی توان دفاع از جنسانگی خود را ندارند و با انگ های گوناگون سرکوب و یا طرد می شوند. آگاهی و اطلاعات درباره جنسانگی شان می تواند برایشان توانبخش باشد تا هویت خود را تعریف کنند، جمع هدفمندی تشکیل دهند و از حقوق خود دفاع کنند، و به یاری دیگر هموندان نیز بشتابند.
• حق آزادی عقیده و بیان
برخی واژه ها و گفتمان ها در فرهنگ ما بطور سنتی قبیح بوده و حالا حکومت جمهوری اسلامی هم بطور رسمی بسیاری از واژه ها را که شاید بویی از حقوق جنسی برده باشد، سانسور کرده است. بطور نمونه، واژه “تجاوز” در رسانه های ایرانی قدغن شده و به دستور حکومت، “آزار جنسی” جای آن را گرفته که اصلا نادرست است زیرا معنای آن برد وسیعی از رفتارهای ناخواسته جنسی را، از یک متلک ساده گرفته تا تجاوز، در بر می گیرد. اگر واژه ها آزاد نباشند، روشن است که عقیده و بیان نمی تواند آزاد باشد. هیچ گفتمان مربوط به جنسانگی و حقوق جنسی هم اجازه بروز و رشد نمی یابد. در این میان همجنسگرایان و زنان بیشترین آسیب را می بینند.
• حق چاره یابی موثر برای موارد نقض حقوق بنیادین
روشن است که در نبود حق ازادی عقیده و بیان، هیچگونه حق گردهمایی و سازماندهی و مبارزه مدنی وجود ندارد. بدینگونه حق چاره یابی موثر برای نقض حقوق بنیادین در کل و در سطح جامعه نقض می شود.
* بخش های پیشین این مطلب:
حقوق جنسی حقوق بشر است (1) – حجاب اجباری: نفی هویت جنسی و یکپارچگی شخصیت زن
حقوق جنسی حقوق بشر است (2) – در دفاع از حجاب اختیاری و نقد برهنگی
حقوق جنسی حقوق بشر است (3) – حقوق جنسی چیست؟
**قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران دولت را در زمینه تامین خدمات بهداشتی و درمانی برای همگان موظف می داند، ازجمله:
اصل سوم
دولت جمهور اسلامی ایران موظف است برای نیل به اهداف مذکور در اصل دوم، همه امکانات خود را برای امور زیر به کاربرد:
{…}
12- پی ریزی اقتصادی صحیح و عادلانه بر طبق ضوابط اسلامی جهت ایجاد رفاه و رفع فقر و برطرف ساختن هر نوع محرومیت در زمینه های تغذیه و مسکن و کار و بهداشت و تعمیم بیمه.
{…}
اصل بیست و نهم
برخورداری از تأمین اجتماعی از نظر بازنشستگی، بیکاری، پیری، ازکارافتادگی، بی سرپرستی، در راه ماندگی، حوادث و سوانح، نیاز به خدمات بهداشتی و درمانی و مراقبتهای پزشکی به صورت بیمه و غیره، حقی است همگانی. دولت موظف است طبق قوانین از محل درآمدهای عمومی و درآمدهای حاصل از مشارکت مردم، خدمات و حمایتهای مالی فوق را برای یک یک افراد کشور تأمین کند.
اصل چهل و سوم
برای تأمین استقلال اقتصادی جامعه و ریشه کن کردن فقر و محرومیت و برآوردن نیازهای انسان در جریان رشد، با حفظ آزادی او، اقتصاد جمهوری اسلامی ایران بر اساس ضوابط زیر استوار می شود:
1- تأمین نیازهای اساسی: مسکن، خوراک، پوشاک، بهداشت، درمان، آموزش و پرورش و امکانات لازم برای تشکیل خانواده برای همه.
{…}
1- وحدتی، سهیلا. “حقوق جنسی حقوق بشر است (3) حقوق جنسی چیست؟” اخبار روز، 14 دی 1393. Web. 20 Sep. 2014
www.akhbar-rooz.com
2-تارنمای یونیسف
“UNICEF| United Nations Children’s Fund.” UNICEF. Web. 17 Sep. 2015
http://www.unicef.org
3-تارنمای سازمان بهداشت جهانی
“World Health Organization.” World Health Organization. Web. 17 Sept. 2015
http://www.who.int
4-تارنمای سازمان سیا
“CIA Site Redirect.” Central Intelligence Agency. Central Intelligence Agency, 30 Nov. 2010. Web. 17 Sept. 2015.
www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook
5-تارنمای بانک جهانی
“Data | The World Bank.” Data | The World Bank. N.p., n.d. Web. 17 Sept. 2015.
http://data.worldbank.org
6-دلایل مرگ و میر کودکان 1 تا 59 ماهه در ایران
Rahbar, M., M. Ahmadi, HR Lornejad, A. Habibelahi, T. Sanaei-Shoar, and AR Mesdeaghinia. “Mortality Causes in Children 1–59 Months in Iran.” Iranian Journal of Public Health. Tehran University of Medical Sciences, n.d. Web. 17 Sept. 2015.
www.ncbi.nlm.nih.gov
7-“ابتلای بیش از یک میلیون نفر در سال به بیماری های مقاربتی/ فاجعه HIV/AIDS در راه است.” شبکه خبر. IRINN, 26 Dec. 2013. Web. 15 Feb. 2016.
www.irinn.ir
8-“اعلام آخرین آمار مبتلایان ایرانی ایدز/ «ایدز جنسی» در دنیا روند کاهشی دارد و در ایران روند افزایشی.” خبرآنلاین, 26 July 2015. Web. 17 Feb. 2016.
www.khabaronline.ir
9-Taghavi, A., Z. Fazeli, M. Vahedi, AR Baghestani, A. Pourhoseingholi, F. Barzegar, and MA Pourhoseingholi MA. “Increased Trend of Breast Cancer Mortality in Iran.” National Center for Biotechnology Information. U.S. National Library of Medicine, 2013. Web. 18 Feb. 2016.
www.ncbi.nlm.nih.gov
10-تارنمای انجمن سلامت خانواده ایران
“Family Health Association of Iran.” IPPF. Web. 16 Feb. 2015.
http://fha.org.ir
About The Author
