انکار ایران و اصرار اروپا درباره سنگسار

آزاده کیان

پنجشنبه ٤ آبان ١٣٨٥


خانم آزاده کیان دارای درجه دکترا در رشته جامعه شناسی سیاسی-تاریخی از دانشگاه ایالتی کالیفرنیا در لوس آنجلس ‏بوده و هم اکنون به عنوان استاد علوم سیاسی در دانشگاه پاریس مشغول به کار است. ایشان در ۱۲ سال گذشته ‏در كار پژوهش فعال بوده و تا کنون بیش از هشتاد مقاله و هشت کتاب، شامل یک کتاب به زبان انگلیسی و هفت ‏کتاب به زبان فرانسه، در باره مسائل زنان و مسائل سیاسی در دوران پیش و‏‎ ‎‏ پس از انقلاب ایران نوشته است.‏

اين هفته خانم الهام امين‌زاده، نايب رييس كميته‌ی روابط خارجی كميسيون امنيت ملی مجلس شورای اسلامی، در ‏جمع خبرنگاران در خصوص سفر خود و هيات پارلمانی ايران به بروكسل توضيح داد. به ‏نظر می‌رسد كه كميته زنان و برابری جنسيتی پارلمان اروپا درباره سنگسار در ايران از ايشان ‏توضيح خواسته و خانم امين‌زاده به خبرنگاران چنين گزارش داده كه ايشان گويا توانسته ‏پارلمان اروپا را متقاعد كند كه چنين مساله‌ای – صدور و اجرای احكام سنگسار – در ايران وجود ندارد.‏ لطفا در اينباره توضيح دهيد كه ادعای ايشان تا چه حد حقيقت دارد و اروپايی‌ها به چه ميزان در ‏اين مورد قانع شده‌اند؟

آزاده كيان: ببينيد، به نظر نمی‌رسد كه خانم امين‌زاده توانسته باشد پارلمان اروپا را قانع كرده باشد كه سنگسار در ‏ايران ملغی شده است چرا كه گزارشی را كه توسط كميته روابط خارجی پارلمان اروپا با عنوان «وضعيت ‏حقوق بشر در ايران» در سه روز گذشته و پس از ديدار خانم امين‌زاده با مقامات اروپايی تهيه شده من در ‏دست دارم كه در آن موارد نقض حقوق بشر در ايران و از جمله سنگسار قيد شده است. اين گزارش مربوط ‏به بخش سياستگزاری پارلمان اروپاست كه بطور مرتب چند بار در سال گزارشی از وضعيت حقوق بشر در ‏ايران را تهيه می‌كنند كه در ميان همه اعضای پارلمان اروپا پخش می‌شود. منظور از اين گزارش‌ها اين است ‏كه تلاش شود كه در گفتگو با دولت‌های مختلف و از جمله در مذاكراتی كه با ايران دارند، موارد نقض حقوق ‏بشر را به ايران گوشزد كنند و خواستار رفع توقيف از روزنامه‌ها و افراد شوند.‏

گزارشی كه در دست من است شامل ۱۴ صفحه است و نسبتا كامل است. اين گزارش وضعيت نقض ‏حقوق بشر در ايران از تابستان ۲۰۰۶ تا اكنون را در بر می‌گيرد. در اين گزارش كه بالطبع به گزارش‌های ‏سازمان‌های مختلف از جمله خبرنگاران بدون مرز اشاره شده است، راجع به خبرنگاران زندانی يا توقيف ‏نشريات صبحت می‌شود. انواع و اقسام موارد نقض حقوق بشر از دستگيری خبرنگاران و افرادی كه به ‏دلايل سياسی محكوم به اعدام شده‌اند، از جمله در حوادث اهواز، نام شماری از فعالين اهل آذربايجان و ‏كردستان در اين گزارش آمده. حتی آنجا كه به اقليت‌های دينی مثل بهايی‌ها مربوط می‌شود و زندانی ‏شدن آيت‌الله كاظمينی بروجردی صحبت می‌شود و ذيل همين گزارش به مورد ۹ زنی كه به سنگسار ‏محكوم شده‌اند، به طور مفصل اشاره شده است. اسامی اين خانم‌ها آمده. در نتيجه از آنچايی كه اين ‏گزارش پس از ملاقات خانم امين‌زاده تهيه شده به نظر می‌رسد كه پارلمان اروپا خيلی تحت تاثير اين ‏ملاقات نبوده است. ‏

از طرف ديگر همين مركز باز يك ليست تهيه كرده و اين ليست روز گذشته، سه‌شنبه، در سطح پارلمان ‏اروپا پخش شد. اين ليست شامل كسانی است كه پارلمان اروپا بايد در موردشان به فوريت اقدام كند. ‏ليست افرادی كه در بمبگذاری اهواز به مرگ محكوم شده‌اند، كبری رحمانپور و ديگران كه وارد جزئيات ‏نمی‌خواهيم بشويم. افرادی كه در كودكی و زير ۱۸ سال مرتكب جرم شده‌اند، دلارا دارابی و نازنين و موارد ‏ديگر هست. از طرف ديگر می‌زسيم به اسامی ٩ زنی كه به سنگسار محكوم شده‌اند، پريسا، ايران، ‏خيريه، شمامه قربانی، كبری نجار، صغری، فاطمه، اشرف كلهری و حاجيه اسماعيلوند و در مورد هركدام ‏يك پاراگراف توضيح داده شده است كه در چه شهری و چه زمانی و به چه علتی دستگير شده‌اند و به چه ‏جرمی به سنگسار محكوم شده‌اند، و نيز نام دو مرد ذكر شده است، عبدالله فريور و نجف ا.‏

باز در همين ليستی كه ديروز پخش شد اسامی ژورناليست‌هايی آمده كه به جرم‌های مختلف محكوم ‏شده‌اند و اين گزارش خواستار آن شده كه اتحاديه اروپا در اين موارد اقدام كند. از طرف ديگر اسامی ‏مدافعين حقوق بشر است كه به همين دليل زندانی شده‌اند و برخی مثل سلطانی در آزادی مشروط بسر ‏می‌برند و ممكن است دوباره دستگير شوند. در مورد آزادی موسوی خوئينی هم نوشته‌اند كه با قرار وثيقه ‏آزاد شد. ژورناليست‌های كرد مثل سعيد ساعدی كه اوت پارسال دستگر شده و با وثيقه سنگين آزاد شده ‏است. همچنين سالك كرمانی، رضا عباسی از آذری‌ها هستند. ‏

دو مورد هم هست كه پارلمان اروپا روی آنها تاكيد كرده، دو نفر به نامهای فرشيد يداللهی و اميد بهروزی ‏كه حقوقدان هستند و بخاطر صوفی‌های قم فعاليت داشته‌اند و بر اساس اين گزارش به يك سال حبس و ‏‏۷۴ ضربه شلاق محكوم شده‌اند چون كه از دراويش گناباد دفاع كرده‌اند.‏

از طرف ديگر اسامی كسانی است كه به دلايل سياسی بطور مشخص زندانی شده‌اند و در زندان ‏درگذشته‌اند، اكبر محمدی و ولی‌الله فيض مهدوی. همچنين از گرفتار شدن احمد باطبی صحبت شده كه ‏ايشان به احتمال زياد تحت شكنجه است و بايد اقدام شود. عباس لسانی كه در زندان اردبيل است و به ‏يك سال زندان به جرم تبليغات عليه رژيم محكوم شده كه در ژوئن امسال دستگير شده. آقای علی ‏خدابدخشی كه به نام الياس يكانلی هم شناخته شده از فعالين سياسی آذری هست كه ماه ژوئن ‏دستگير شده و ظاهرا هم شكنجه شده. ديگر عابد قوانچه و ياشار قاجار كه فعلا با قرار وثيقه آزاد شده‌اند، ‏همينطور منصور اسانلو و عده زياد ديگری كه من همه اسم ها را در اينجا نمی‌گويم. نيز به دانشجويانی كه ‏بخاطر دلايل سياسی از حق تحصيل محروم شده‌اند اشاره شده، از حدود ۱۷ دانشجو اسم برده شده كه از ‏تحصيل محروم شده‌اند و نيز ۵۴ دانشجوی ديگر كه زمانی بهشان اجازه ثبت نام داده شد كه امضا دادند كه ‏ديگر در فعاليت‌های سياسی شركت نخواهند كرد.‏

در مجموع اين گزارش به نظر من كامل است و با اطلاعات موثق از منابع گوناگون تهيه شده است. در همين ‏گزارش آمده كه ايران در دو مورد نقض حقوق بشر رتبه اول را دارد. يكی اينكه در خاورميانه ايران بالاترين رقم ‏روزنامه نگاران زندانی را دارد. ديگر اينكه در سال ۲۰۰۵ آمار اعدام‌ها در ايران پس از چين بالاترين رقم بوده ‏است.‏

خانم الهام امين‌زاده، نماينده مجلس هفتم، همچنين در اين سفر به پارلمان اروپا اطمينان داده ‏است كه حكم سنگسار با دستور آيت الله شاهرودی به ديگر احكام تغزيری تبديل شده است. ‏اين ادعايی است كه مقامات ايرانی در زمستان ۱۳۸۱ نيز به مقامات اروپايی داده بودند ولی از ‏آنجايی كه دستور آقای شاهرودی به قانون تبديل نشده، می‌بينيم كه سنگسار ادامه يافته ‏است. به نظر شما مقامات اروپايی روی مساله تغيير قانون به منظور تضمين پايان دادن به ‏سنگسار تاكيد دارند؟

آزاده كيان: مقامات اروپايی همانطور كه درباره برابری خون‌بهای اقليت‌های مذهبی، مسيحيان و زرتشتيان و كليميان ‏خيلی پافشاری داشتند و بالاخره هم موفق شدند مقامات ايرانی را تشويق كنند كه به شكل قانون درآيد، ‏الان هم تلاش آنها بر اين است كه در مورد قانون سنگسار چنين عمل شود. البته اتحاديه اروپا نمی‌تواند ‏بطور مستقيم به مجلس قانونگزاری ايران فشار وارد كند اما در خلال مذاكرات سعی می‌شود كه در ضمن ‏مذاكرات از طريق صحبت كردن در مورد افرادی كه به سنگسار محكوم شده‌اند، و يا عليرغم اينكه دستور لغو ‏سنگسار توسط آقای شاهرودی صادر شده سنگسار شده‌اند، سعی می‌كنند به مقامات ايرانی بگويند كه ‏اين را بايد به شكل قانون درآورد كه ديگر قضاتی در شهرستانها بر خلاف دستور شاهردوی حكم صادر ‏نكنند. اما پارلمان اروپا هيچ دخالت مستقيمی در قانونگذاری ايران نمی‌تواند داشته باشد و فقط می‌تواند ‏تشويق كند.‏

مشكلی كه در اين ميان هست و از پارلمان اروپا هم درباره نقض حقوق بشر در ايران می‌شنويد اين است ‏كه دولت احمدی‌نژاد توجه جدی به افكار عمومی در غرب نشان نمی‌دهد. در دولت سابق از آنجاييكه ‏سياست خاتمی بازگرداندن ايران به جامعه بين‌المللی بود، افراد در اتحاديه اروپا اذعان دارند كه مقامات ‏ايرانی در مذاكرات بيشتر به حقوق بشر حساسيت نشان می‌دادند و اگر پارلمان اروپا در مورد خاصی ‏پافشاری می‌كرد فردی آزاد شود، به آن توجه می‌شد. دستور منع اجرای سنگسار هم كه توسط قوه ‏قضائيه صادر شد در رابطه با همين سياست كلی بود. اما پارلمان اروپا امروز می‌گويد كه دولت فعلی به ‏هيچوجه آن سياست‌های قبلی را ندارد و در واقع گوش شنوايی برای شنيدن تقاضاهای اروپا برای رعايت ‏حقوق بشر ندارد. يعنی بخش حقوق بشر پارلمان اروپا فكر می ‌كند كه دولت فعلی اساسا عكس العمل ‏مناسبی نسبت به نقض حقوق بشر نشان نمی‌دهد.‏

اين امر تا چه حد به نظر شما ناشی از ماهيت اين دولت و به چه ميزان متاثر از بحران هسته‌ای ‏است؟

آزاده كيان: ماهيت دولت فعلی، صرف نظر از مساله هسته‌ای، با ماهيت دولت قبلی متفاوت است چون اين دولت ‏دغدغه‌ی‎ ‎‏ ادغام ايران در جامعه بين‌المللی را ندارد و آنقدر برايش مهم نيست كه اروپايی‌ها و امريكايی‌ها ‏راجع به ايران چه فكر می‌كنند. در حاليكه دولت خاتمی برايش مهم بود كه افكار عمومی در غرب راجع به ‏عملكردش چگونه فكر می‌كنند و وقتی كه پارلمان اروپا درباره حقوق بشر گوشزد می‌كرد توجه نشان ‏می‌دادند.‏

البته بالطبع مساله هسته‌ای هم مزيد بر علت شده، اما در پارلمان اروپا افرادی كه در بخش حقوق بشر ‏فعال هستند در مساله هسته‌ای دخالت ندارند. آنچه در گفتمان ‌آنهاست اين است كه ما تحت تاثير مساله ‏هسته‌ای نيستيم، موارد نقض حقوق بشر را گوشزد كرده‌ايم و در ميان می‌گذاريم و از خلال مذاكره ‏می‌خواهيم كه كمتر حقوق بشر را نقض كنند. ‏

به نظر شما مقامات ايرانی تا كی می‌توانند با سياست شترسواری دولادولا به سنگسار ادامه ‏دهند و در داخل كشور سنگسار را اجرا كنند در حاليكه در مقابل جهانيان از آن شرمنده‌اند و آن ‏را كتمان می‌كنند؟

آزاده كيان: تا زمانی كه جهانيان و بخصوص كشورهايی مثل اتحاديه اروپا و كشورهايی كه ادعای دفاع از حقوق بشر را ‏دارند جشم بر موارد نقض حقوق بشر ببندند و يا سعی كنند كه بخاطر دلايل تجاری، مالی، اقتصادی از اين ‏موارد چشم پوشی كنند مقامات ايرانی هم به اين كار ادامه خواهند داد. اروپايی‌ها و بسياری كشورهای ‏ديگر در ايران نمايندگی دارند و از موارد سنگسار در ايران مطلع می‌شوند و در نتيجه درست است كه دولت ‏ايران سعی می‌كند منكر وجود اين موارد شود ولی جهانيان دير يا زود آگاه می‌شوند.‏

مهم اين است كه دولتها بخاطر دلايل اقتصادی و سياسی چشم نبندند و فشار را زيادتر كنند. غليرغم ‏تفاوت ماهوی احمدی نژاد و خاتمی، ايران هنوز نياز به سرمايه‌گذاری خارجی و ادامه مذاكرات با كشورهای ‏غربی دارد. كشورهای غربی به ضررشان است كه ايران ايزوله شود. كشورهايی كه داعيه دفاع از حقوق ‏بشر دارند بايد اين فشار را ادامه دهند. می‌توان نمونه‌هايی را ارائه داد كه كارساز است حتی اگر دولتی ‏كمتر از دول ديگر نسبت به حقوق بشر حساسيت داشته باشد.‏

اصولا افكار عمومی در اروپا تا چه حد با مساله سنگسار در ايران آشناست؟ و فكر می‌كنيد چرا ‏ما برای آشنا ساختن افكار عمومی به عمق اين فاجعه تا كنون موفق نبوده‌ايم؟

آزاده كيان: به نظر می‌رسد كه افكار عمومی بيش از پيش حول مسائلی كه به نام اسلام بر زنان و مردان ميرود ‏حساسيت پيدا می‌كنند. در واقع يك مقداری شايد افكار عمومی كمتر مطلع هستند به خاطر كم‌كاری ‏كسانی كه در مورد‎ ‎‏ اين كشورها كار می‌كنند. يك مقداری هم به خود اين ممالك برمی‌گردد. در مورد خاص ‏ايران تا چند ماه قبل حتی در خود ايران هم شما خيلی تحرك برعليه سنگسار نمی‌ديديد و در واقع مقداری ‏فرهنگ مسلط ظاهرا پذيرفته كه بخصوص زن متاهل كه با مرد ديگر رابطه برقرار می‌كنند محكوم به همچين ‏مجازاتی شوند. وقتی كه افكار عمومی خود آن كشور بسيج نباشد، كمتر می‌توان انتظار داشت كشورهای ‏ديگر بسيج شوند. معمولا وقتی جنبشی پا می‌گيرد، كشورهای ديگر از آن دفاع می‌كنند. مثلا جنبش زنان ‏كه وجود دارد، افكار عمومی از آن حمايت می‌كند. يكی از دلايل همين است. در نيجريه ۲ مورد سنگسار بود ‏كه حول آن در نيجريه خيلی بسيج صورت گرفت و در همه رسانه‌های گروهی غربی حول اين موضوع ‏تبليغات صورت گرفت.‏

فكر می‌كنيد در كشور ايران مبارزه با سنگسار چگونه می‌تواند تاثيرگذار باشد؟

آزاده كيان: من فكر می‌كنم اولا خيلی بجا بود كه اين مبارزه آغاز شود و اينكه وكلای ايرانی كه مدافعين افراد محكوم به ‏سنگسار هستند و مدافعين حقوق بشر در ايران با هم اين كمپين را راه بيندازند با توجه به اين شناخت كه ‏سنگسار بهيچوجه در قرآن نيامده است. در آيات قرآن درباره زنا هيچ كجا حكم سنگسار برای زن و مرد ‏نيامده. به همين دليل حكم سنگسار می‌تواند از قانون حذف شود. اينكه اين كمپين با اين نظر كه به رئيس ‏قوه قضائيه رو كرده می‌تواند راهگشاتر باشد و بهتر در داخل ايران پذيرفته شود.‏

از طرف ديگر هماهنگی كمپين با زنان در كشورهای مسلمان مثل پاكستان و اندونزی به نظر من مهم است ‏چرا كه اين همبستگی می‌بايستی وجود داشته باشد و نيز ارتباط افرادی كه در كمپين در ايران فعال ‏هستند با عده‌ای از ايرانيان خارج كشور كه تخصص‌شان مسائل زنان است و با قوانين ايران و مشكلات زنان ‏آشنايی دارند امر مثبتی هست. اگر بخواهيم قوانينی را كه در مغايرت با حقوق زنان وجود دارند تعديل يا ‏عوض شوند بايد بهرحال با نوعی شناخته سنت‌ها و قوانين ايران و نيز قوانين بين‌المللی مثل كنوانسيون‌ها ‏كه برخی شان را ايران هم امضا كرده همراه باشد. افرادی می‌توانند اين شناخت را داشته باشند كه به ‏شكل علمی فعال باشند. ‏

كنوانسيون‌های مختلفی كه ايران امضا كرده ولی قوانين ايران بر ضد آنهاست اين تضاد را می‌بايست به ‏مقامات ايران گوشزد كرد و اينكه قوانين بين‌المللی بايد بر قوانين داخلی تفوق داشته باشد. از طريق نشان ‏دادن همين تناقض‌هاست كه دولت می‌تواند قوانين داخلی را تغيير دهد. به همين دليل فكر می‌كنم درست ‏است كه اين كمپين مبارزه با سنگسار دير آغاز شده و دهها نفر در سالهای پس از انقلاب سنگسار شدند، ‏اما بجاست و اينكه اصولا يك كمپين يك هدف مشخص داشته باشد اين بسيار تاثير مثبت‌تری خواهد ‏داشت. يعنی اينكه بطور مشخص راجع به حذف سنگسار باشد تا اينكه كمپين بخواهد كلا از بيخ و بن همه ‏چيز را عوض كند. و چون اين كمپين در داخل كشور است و با همكاری خانمها و آقايانی كه دست‌اندركارند ‏حول تغيير قانون سنگسار بسيار موفق تر می‌تواند باشد تا اينكه بخواهد همه چيز را بكلی عوض كند كه ‏قابل پذيرش و قابل انجام نيست.‏

خانم كيان، از همكاری شما به خاطر اين گفتگو سپاسگزارم.‏